ડોલોત્સવ – ધુરેટી
પુષ્ટિમાર્ગ ડોલોત્સવ નો અર્થ, પુષ્ટિમાર્ગ ધુરેટી ભાવ, ડોલોત્સવ સેવાક્રમ, શ્રી ક્રુષ્ણ હોળી લીલા,ડોલો ઉત્સવ ભાવ શ્રીનાથજી દર્શન, ધૂલિવન્દન, ધુરેન્ડી, ડોલ ઉત્સવ કીર્તન.
હોલિકા ઉત્સવ | હોલિકા પૂજન | હોલિકા દહન | ડોલોત્સવ ( ડોલ ) , ધૂલિવંદન ( ધુરેન્ડી ).
તિથી : ફાગણ સુદ પૂનમ
ડોલોત્સવ મહામહોત્સવ કહેવાય છે. શ્રી ચંદ્રાવલીજી ની સેવા નો આ મુખ્ય ઉત્સવ છે. શ્રી હરિરાઈ મહાપ્રભુજી ની ડોલોત્સવ ભાવના અનુસાર આ ઉત્સવ અત્યંત ગોપનીય લીલા છે.
ડોલોત્સવ ભાવ :
ડોલ – હિંડોલ
ડોલ નો અર્થ હિંડોલ માને જૂલો. લતા, વેલ, ફૂલ અને પાંદડા થી બનેલ જૂલો જેમાં પ્રભુ જુલે છે. આ બધી સામગ્રી ને ‘ડોલ’ રૂપ માં અંગીકાર કરી પ્રભુ ભક્તો ના હૃદય માં જુલે છે.
શ્રી ક્રુષ્ણ ડોલોત્સવ લીલા :
ગોકુલ માં નંદાલય માં યશોદા મૈયા અગ્નિકુમારિકા ની સહાય થી ડોલ નું નિર્માણ કરે છે. સાથે સાથે શ્રી રાધારાની ને આપની સખીઓ શ્રી ચંદ્રાવલીજી અને શ્રી લલિતાજી ની સાથે આમંત્રિત કરે છે. પછી યશોદા મૈયા રાધાજી ને પ્રભુ ને ડોલ જુલાવાની આજ્ઞા આપે છે.|
રાધાજી નંદાલય માં હોવાથી બાહીરી બાલ ભાવ અને આંતરિક માધુર્ય ભાવ થી ડોલ જુલાવે છે. બધી સખીઓ રાધાજી સાથે પ્રભુ ને ભારે ખેલ ખેલાવે છે. નંદજી અને યશોદાજી પણ પ્રભુને ભારી ખેલ ખેલાવે છે. પૂર્ણ પરિવાર મળી ને હોરી ખેલે છે. બધા વૃજ વાસી પણ ખેલ ના દર્શન કરે છે અને હોરી ખેલે છે.
શ્રી વૃષભાનજી અને શ્રી કિરતીજી પ્રભુ શ્રી ક્રુષ્ણ ને પોતાને ત્યાં આમંત્રિત કરે છે. પોતાના જમાઈ ને આમંત્રિત કરી વિવિધ પ્રકાર ની સામગ્રી આરોગાવે છે. અને પછી ગુલાલ,અબીર છાંટી ને હોળી ખેલાવે છે.
ડોલોત્સવ પ્રભુની ગુપ્ત અને દિવ્ય ક્રીડા છે. ડોલોત્સવ રાસ લીલા છે. આ કારણ થી આ લીલા ગિરિરાજજી, કુંજ આદિ સ્થાનો માં થાય છે.
મુખ્યતઃ ડોલ ૪ સ્થાને થાય છે.
१ શ્રી ગોવર્ધન માં ડોલ
२ કુંજ માં ડોલ
३ શ્રીમદ ગોકુલ માં ડોલ
४ યમુનાજી ના તટ પર ડોલ
कीर्तन – (राग : सारंग)
डोल झुलावत लाल बिहारी,नाम लेले बोले लालन प्यारी ।
हे दुल्हा दुलहनी दुलारी सुंदर सरस कुमारी ।।
नखसिख सुंदर सिंगारी केसु कुसुम सुहस्त सम्हारी ।
श्याम कंचुकी सुरंग सारी चाल चले छबि न्यारी।।१।।
वारंवार बदन निहारी अलक तिलक झलमलारी ।
रीझ रीझ लाल ले बलिहारी पुलकित भरत अंकवारी ।।
कोककला निपुन नारी कंठ सरस सुरहि भारी ।
सुयश गावत लाल बिहारी बिहारिन की बलिहारी ।।२।।
કુંજ માં બધી સ્વામીનીજી માધુર્ય ભાવથી ડોલ નું નિર્માણ કરે છે. પછી યુગલ સ્વરૂપ ને ડોલ માં બિરાજીત કરે છે. પછી આપને હોરી ના રંગ થી, કેસુડાં જલ થી ભારી ખેલ ખેલાવે છે. એક બીજા સાથે ખેલે છે. આ ચંદ્રાવલીજી ની સેવા નો ક્રમ છે. ડોલ આ ૪૦ દિવસ હોરી ખેલ નો ઉત્તમ ઉત્સવ છે જેથી મહા મહોત્સવ કહેવામાં આવે છે.
પુષ્ટિમાર્ગીય હવેલી માં ડોલ નું અધિવાસન થાય છે.
પુષ્ટિમાર્ગમાં દોલોત્સવને કામ-વિજય ઉત્સવ પણ કહેવાય છે. વસંત પંચમી (જેને મદન પંચમી પણ કહેવાય છે) પર કામદેવનું પ્રાદુર્ભાવ થયું. અને તેમણે આપણા યોગેશ્વર પ્રભુ શ્રીકૃષ્ણને પોતાના અર્થાત કામના વશમાં કરવાની ઠાની.
ગુલાલ, અબીર, ચોવા, ચંદન, અરગજા વગેરે સુગંધિત સાધનો અને રંગો કામોદ્દીપક માનવામાં આવે છે. અને દરરોજ તેના ઉપયોગથી પ્રભુ કામના વશમાં થશે એ કામદેવનું ભ્રમ હતું. આ ઉપરાંત સ્ત્રી વેશ (વિવિધ પ્રકારની ચોલીઓ) પહેરીને પણ કામદેવે પ્રભુને કામના વશમાં કરવાની કુચેષ્ટા કરી પરંતુ શ્રી કૃષ્ણને યોગેશ્વર એમ જ નથી કહેવાતા.
કેટલાક વાદ્ય યંત્રોની ધ્વનિ પણ કામોદ્દીપક માનવામાં આવે છે. અતઃ ઢપ, ઢોલ વગેરે વાજંત્રો વગાડીને, રસિયા (બેઠા અને ઊભા), ધમાર અને અમર્યાદિત ગાળો ગાઈને પ્રભુને ભોગી સિદ્ધ કરવાનો નિરર્થક પ્રયાસ કર્યો. અંતતોગત્વા ચાલીસ દિવસના નિરર્થક પ્રયાસ પછી કામદેવે પ્રભુ પાસે ક્ષમા માંગી.
ત્યારે યોગેશ્વર પ્રભુ શ્રીકૃષ્ણે દોલોત્સવના રૂપમાં કામ-વિજય ઉત્સવ મનાવ્યો. આજે સૌથી વધુ ગુલાલ કામ પર વિજયના ભાવે ઉડાડવામાં આવે છે.
Shrinathji Dolotsav darshan
Shrinathji Sandhya aarti darshan
श्री नवनीतप्रियाजी आज अपने मंदिर में गुलाल नहीं खेलते हैं | वहां कल रात्रि को ही गुलाल साफ़ कर ली गयी है | आज श्री नवनीतप्रियाजी पलना नहीं होता और लाड़ले लाल प्रभु अपने घर राजभोग अरोग कर श्रीजी में पधारते हैं और श्रीजी की गोदी में विराजित होते हैं |
आज के उत्सव मे चार राजभोग होते है | डोल के चार दर्शन होते हैं |
चार समय थाली की आरती आवे।पुरे दिन जमनाजल की झरीजी आवे।सभी द्वार में डेली मंढे,बंदरवाल बंधे।
वस्त्र:- घेरदार बागा,चोली,सुथन सब स्वेत जामदानी के।पटका मोठड़ा को,दोनों छोर आगे आवे।पाग चिल्ला की,छज्जेदार।ठाड़े वस्त्र लाल।पिछवाई स्वेत मलमल की।
आभरण:- सब फागुन के।मीना के व जड़ाऊ।बनमाला को श्रृंगार।नीचे दस पदक,ऊपर ग्यारा माला मोती व सोना की।चन्द्रहार,हमेल आदी धरावे।श्रीमस्तक पे मोर चन्द्रिका।वेणु वेत्र सोना के बटदार।आरसी दोनों समय बड़ी डाँड़ी की।
राजभोग सरे,डोल को अधिवासन होवे। राजभोग की आरती होवे।फिर सुक्ष्म खेल हो के दूसरे भोग आवे। शंखोदक, धूप, दीप होवे।भोग सरे दर्शन खुले।एक बीड़ी अरोगे।फिर भारी खेल होवे।पिछवाई,चंदुआ छटे।फेर दूसरी बीड़ी अरोगे।फिर यही क्रम से खेल होवे।फिर गुलाल,अबीर उड़े।आरती होवे,पुष्प उडे।
फेर धुप दिप होके तीसरे भोग आवे। यामे दूसरो भोग से दुगनो भोग आवे। भोग सरे मालाजी नयी धरावे। दर्शन खुले।फिर वही क्रम से दो दो बीड़ी अरोगे व खेल होवे,गुलाल उडे,आरती होवे।फिर यही क्रम से चौथे भोग,खेल,आरती होवे। उसके बाद श्री नवनीतप्रियाजी श्रीजी की गोदी में बिराजते हैं, आरती होती है, भारी खेल होता है और लालन अपने घर पधार जाते हैं |
प्रभु के स्नान होवे।बड़े बूटा कोदत्तू धरावे।मंदिर धूपे।फिर नित्य क्रम से शयन तक की सेवा होवे।
मंगला – रविजा तट कुंजन में गिरधर
राजभोग – अरी चल बेग छबीली हरी सों
पहले दर्शन – एहरी डोल मदन गोपाल; आज माई झुलत
दूसरे दर्शन – झुलत बढ्यो आनंद डोल; दोऊ नवल किशोर; आज ललना फाग खेलत
तीसरे दर्शन – शोभा सकल सिरोमणि; हरी को डोल देख; झुलत है पिय प्यारी
बालक के खेल – खेलत बसंत वर विट्ठलेश
आरती – खेल फाग फूल बैठे
शयन – डोल चंदन को झुलत हलदरबीर
उत्सव भोग में श्रीजी को कड़क मठड़ी, सेव गोली (छोटे लड्डू), कूर के पकागुंजा, कड़क शक्करपारा, मनोर (इलायची-जलेबी) के लड्डू, मेवाबाटी, केशरी चन्द्रकला, रसखोरा, दूधघर में सिद्ध मावे के पेड़ा-बरफी, दूधपूड़ी, बासोंदी, जीरा मिश्रित दही, केसरी-सफेद मावे की गुंजिया, घी में तला हुआ चालनी का सूखा मेवा, विविध प्रकार के संदाना (आचार) के बटेरा, श्रीखंडवड़ी, छाछवड़ा, कांजीवड़ा, विविध प्रकार के फलफूल, शीतल आदि अरोगाये जाते हैं |
मंगला के पश्चात श्रृंगार, ग्वाल व प्रथम भोग भीतर होते हैं. दूसरे, तीसरे और चौथे भोग के दर्शन बाहर खुलते हैं |
Seva kram Source : Shrinathji Temple Management Nathdwara
facebook page : Shreenathji Nity darshan
संध्या-आरती दर्शन
डोलोत्सव के उपरांत मंदिर को अत्यंत सावधानी पूर्वक शुद्ध किया जाता है. गुलाल अथवा कोई रंग कणमात्र भी नहीं रहे इस रीती से मंदिर के भीतरी भागों की सफाई की जाती है. इसका एक भाव यह भी है कि रंग देखकर नटखट कृष्ण कहीं पुनः होली खेलने को तत्पर ना हो जाए.
प्रभु के रंगों से भरे वस्त्र बड़े कर लिए जाते हैं और अंगवस्त्र किये जाते हैं. भोग-आरती में प्रभु को लाल किनखाब की बड़े बूटा की दत्तु (रुई विहीन गद्दल) धरायी जाती है. श्रीमस्तक पर पीले रंग की कुल्हे भी धरायी जाती है. श्रीकर्ण में चार कर्णफूल धराये जाते हैं. दत्तु के ऊपर चैत्री गुलाब की एक वनमाला धरायी जाती हैं. दो वेत्रजी एवं एक वेणुजी ठाडे धराये जाते हैं.
Shreenathji dolotsav sandhya aarti darshan darshan
यह दर्शन वर्षभर में केवल आज के दिन ही होते हैं और इस दर्शन को करके विश्वास नही होता कि कुछ घंटों पहले यहाँ गुलाल, अबीर का अम्बार लगा था. श्री नवनीतप्रियाजी में भी प्राचीन टोपी धरायी जाती है. शयन बाहर नहीं खोले जाते शयन समय श्रीजी एवं श्री नवनीतप्रियाजी के भीतरिया श्रीजी के मंदिर में बाकी बची गुलाल साफ़ कर शुद्ध करते हैं.
Seva kram Source : Shrinathji Temple Management
: facebook page : Shreenathji Nity darshan
વસંત પંચમી કે પદ, હોરી દંડા રોપણ કે પદ, કુંજ એકાદશી કે પદ, શ્રી ગૂસાઈજી ની અષ્ટપદી, ડોલ કે પદ, હોળી ખેલ ના 40 દિવસ દરમિયાન નિત્ય સેવા ના કીર્તન નીચે આપેલ ઈ-બૂક માં છે.
જે અમારા પધ્ય સાહિત્ય શેકશન માં અવેલેબલ છે.
